İŞ AYAKKABILARI

ÇELİK BURUNLU AYAKKABI -BİLGİLERİ

İşyerinde karşılaşılabilecek tehlikelerden korunmaya yardım edebilir⁽²⁾ kanısıyla bazı istatistiksel bilgilerin verilmesinde yarar vardır.

ABD.Ulusal Güvenlik Konseyinin (National Safety Council) derlediği istatistiklere göre ise ABD.’de 1985 yılında yaklaşık 2 milyon kişi işgücü kaybına neden olan iş kazası (disabling work injuries) geçirmiştir (yaklaşık % 4,1). Bu kazalardan yaklaşık 16 600’ ü ölümle, 70 000’ i de sürekli iş görmezlikle sonuçlanmıştır. Bu ülkede iş kazalarının vücudun etkilenen bölümlerine göre dağılımına bakıldığında, bacak ve ayak %20 ile (380 000 kaza) ile ikinci sırayı almaktadır ^(3,4,5) .

Ortalama 900 kişinin çalıştığı endüstriyel amaçlı tekstil üreten bir fabrikada 1982 – 2000 yılları arasında toplam 648 iş kazası olmuş, bu kazalardan ayak kazaları % 27 ile ikinci sırayı almıştır. Anılan kazaya kayıp iş süresi olarak bakıldığında da 53 350 saat’ lik bir iş gücü kaybı yaşanmıştır. Bu kayıp içerisinde ayak kazaları % 21 ile ikinci sırayı almıştır

Ayak ve bacak yaralanmaları (kazaları) bir çok iş kolunda yaygındır. Özellikle ağır sanayi başta olmak üzere madenlerde, metal üretimi – mühendisliği, inşaat ve montaj işleri gibi bir çok çalışma yerinde ağır malzemelerin (özellikle ayak parmaklarına) düşmesi ayağa zarar verebilir 

Dökümhaneler, demir ve çelik işleri, kimyasal maddelerle çalışılan (diğer) işyerlerinde erimiş metal veya kıvılcımlardan alt uzuvlarda (ayak – bacak) yanıkları sıkça olur. Asit ve alkaliler gibi bir çok madde dermatitler ve egzamalara neden olabilir. Ayaklar bazı nesnelere çarpma veya keskin çıkıntılar üzerine basma ile zarara uğrayabilir. İnşaat endüstrisinde ağzı yukarı dönmüş çiviler, tabana batan ve sıkça karşılaşılan (değişmez) bir tehlike kaynağıdır. Yaş veya sıcak zeminlerde (döşemelerde) çalışma bir çok genel ayak etkilenmelerine neden olabilir. Kaygan (yağlı, gresli, solventli) veya yaş zeminler üzerine düşme risklerini, uygun olmayan ayakkabıların giyilmesi artırabilmektedir ^(1,7) .

 İş Güvenliği Ayakkabıları

İş Güvenliği ayakkabıları, koruyucu olmayan benzer ayakkabılarla karşılaştırıldığında çok az bir masrafla ciddi, hatta sakatlık bırakabilecek yaralanmaları önleyebilir ⁽⁵⁾ .

Koruyucunun tipi olası risklerle ilişkilidir. Bazı hafif endüstrilerde iyi yapılmış, iyi koşullarda bulunan normal sokak ayakkabıları (eğitilmiş) işçiler iç etkin (yeterli koruyucu) olabilir ⁽⁷⁾ . Darbe ve delinmelere karşı ayakları koruyabilir ⁽²⁾ .

Özellikle kadın işçiler arasında eski terlik gibi uygun olmayan ayakkabı giyme eğilimleriyle mücadele etmek gerekir. Çok yüksek veya yıpranmış topuklar, açılmış tabanlar kazaların en başlıca nedenleridir.

Bazen bir güvenlik ayakkabısı veya sandalet yeterli olabilir. Bazen da bir bot veya tozluk gerekebilir. Botların / çizmelerin boyu – bilek, diz veya kasıklara kadar – tehlikeye / riske bağlıdır. Aynı zamanda rahatlık ve değişiklik göz önünde bulundurulmalıdır.

Güvenlik ayakkabıları ve botları deri, kauçuk, sentetik kauçuk veya plastikten dikilerek, vulkanize edilerek (lastiği pişirme) veya kalıplama ile yapılabilir.

Ayak parmaklarının çarpma / darbe ile yaralanma olasılığı varsa bu durumda çelik bombe önem kazanmaktadır. Çelik bombenin rahat olabilmesi için uygun incelik ve hafiflikte olması gerekir. Bunun için karbon çeliği kullanılır. Bir çok çeşit güvenlik ayakkabı ve botlarında bu çelik bombeler (parmak koruyucuları) güvenli bir şekilde kullanılabilir ⁽⁶⁾ .

Bazı iş türlerinde düşebilecek malzemeler özel bir risk oluşturuyorsa güvenlik ayakkabılarının üzerine metal bir koruyucu uygun olabilir ^(7,8) .

Kayma riskini önlemek için kauçuk veya sentetik çeşitli şekillerde ayakkabı pençesi kullanılır. Bu durum özellikle yaş veya kaygan yerler – zeminler için önemlidir. Ayakkabı pençesinin (tabanının) malzemesi ayakkabının alt şeklinden (izinden) daha önemlidir. Yani yüksek sürtünme katsayısına sahip olmalıdır ⁽⁷⁾ .

İnşaat işleri gibi yerlerde kullanılacak iş ayakkabıları çivi vb. batmalarına karşı (elektrik enerjili teçhizatla temas etme olasılığının pek az olması durumunda) ayrıca tabanı metalik bir malzeme ile de takviye edilmelidir (metal pençeli ayakkabılar) ^(2,7,9) .

Elektrik tehlikesi olan yerlerde, çivi kullanılmasının önlenmesi için ayakkabı tamamen dikişli veya yapıştırmalı olmalıdır^(2,7,8) . Ayakkabılarda metal (burunlardaki metal bombeler gibi) tamamen izole edilmediği takdirde kullanılmamalıdır. Ayrıca; ıslak veya çok kötü yıpranmış ayakkabılara da koruyucu olarak güvenilmez ⁽⁸⁾ .

Statik elektrik oluşan yerlerde, iş güvenlik ayakkabısı elektriği iletebilecek tipli kauçuk tabanlı olmalıdır ⁽⁷⁾ .

Patlayıcı madde fabrikalarında, benzin veya diğer kolay tutuşabilecek hidrokarbonlar taşıyan tankların temizlenmesinde çalışanlar kıvılcım çıkarmayan ve aynı zamanda metal çivisi olmayan ayakkabıları kullanmalıdırlar ^(2,8) .

Yaş çalışma koşulları için (mandıralar ve bira fabrikaları gibi) kauçuk bot ve ayakkabıları, tahta tabanlı deri ayakkabılar veya tahta tabanlı sandallar uygundur ^(1,7) . Bu ayakkabılar aynı zamanda düşen cisimlere ve çıkıntılara karşı da bir derece koruma sağlar.

Sıcaklığın aşırı olmaması koşulu ile tahta tabanlı ayakkabı sıcak zemin üzerinde çalışma için iyi bir koruyucudur ^(7,9) . Bu nedenle; tahta tabanlı ayakkabılar sıcak asfalt işlerinde çalışan işçiler tarafından yaygın şekilde kullanılmaktadır ⁽⁹⁾ .

Özellikle erimiş metaller, kaynak kıvılcımları veya kimyasal yanık riskleri olan yerlerde kullanılacak ayakkabı veya botlar dilsiz olmalı ve bağı çok kolay çözülebilecek şekilde bağlanmalıdır. Benzer nedenlerle iş elbiseleri (pantolon paçaları) botların üzerine alınmalı hiçbir zaman botun içine sokulmamalıdır ^(7.1) .

Kauçuk, sıcağa dayanıklı asbest içermeyen kumaş veya metalik tozluklar özelikle yanma risklerine karşı ayakkabı üzerine konarak bacağı korumada kullanılır. Dökümhane işleri gibi bazı çalışmalarda ayrıca dizlikler de kullanılabilir ^(6,8) .

İş ayakkabıları örnekleri

Sıkıştırma ve Darbe Testleri:

Endüstride iş güvenliğini geliştirme konusunda başvurulan çare ve alınan önlemlerden biri de “standartlaştırma”dır. Belirli tipteki endüstriyel teçhizatın güvenlikli olarak yapılmaları, güvenlik ve iş hijyeni çalışmaları veya kişisel güvenlik koruyucuları ilgili resmi, yarı resmi veya özel standartların hazırlanmasıdır ⁽²⁾ .

Örneğin iş ayakkabılarının burunlarındaki metal bombeler için çeşitli ülke veya kuruluşların test standartları vardır. Ülkemizde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 532 nci maddesinde ; emniyet ayakkabılarının burunlarındaki metal bombeler, 100 cm’ den düşecek 20 kilogram ağırlığa dayanacak şekilde çelik veya başka bir maddeden yapılmış olacaktır” denilmektedir ⁽⁸⁾ .

A.B.D.’ de geçerli olan standart ise tablo1! de özet olarak belirtilmiştir.

Tablo 1: Güvenlik ayakkabısı parmak koruyucuları için minimum gereksinimler.

Amerikan Ulusal Standardı (ANSI) Z 41 – 1983’ e göre ^(1,4,9) .

I.L.O.’nun İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Ansiklopedisine aldığı bazı ülkelerde ise ⁽⁷⁾ ;

Sıkıştırma Denemesi;

Ayak parmakları koruyucusu –metal bombeler- sıkıştırma deneme cihazının iki paralel ağzı arasına konur ve 1100 kg’ lık bir statik (durgun) yük uygulanır. Testten hemen sonra koruyucu kabın gerek ayak altına doğru gelen kıvrımında gerekse üst kenarında 22 mm’ den daha fazla oynama (eğilme) olmamalı, ayrıca da yarılmamalıdır.

Vuruş / Darbe Denemesi ;

Vuruş denemesi cihazı kullanılarak, 25 mm eksenel uzunluğu ve 25 mm yarıçapı olan yarı küre şeklinde vuruş yüzeyli 25 kg ağırlığında bir ağırlık 460 mm.’ lik bir yükseklikten metal bombenin üzerine serbestçe düşürülür. Bu ani düşüş darbe etkisi gösterir. Bu test sonucu koruyucu kabın gerek parmak altına doğru gelen alt kıvrımları gerekse üst kenar arasında 22 mm.’ den daha fazla bir bozulma olmamalı, ayrıca, çatlak da oluşmamalıdır ⁽⁷⁾ .

Kullanma ve Bakım – Onarım:

Güvenlik ayakkabılarında kullanılan deri, günlük yaşamda kullanılan ayakkabılardaki gibi esnek ve yumuşak olmalıdır. Ayakkabıların burunlarındaki metal bombelerin paslanma olasılığına karşı daha imalat aşamasında önlem alınmalıdır. Ayakkabıları iç astarı da hakiki ince deri gibi uygun nitelikte olmalıdır. Bütün güvenlik ayakkabıları kullanılmadıkları zaman temiz ve kuru bulundurulmalı ve gerektiği anda hemen giyilmelidir. Bir yerde zaman zaman aynı kauçuk (lastik) bot / çizme değişik kişiler tarafından kullanılırsa ayaklardan herhangi bir bulaşıcı etkenin başkalarına geçmesini önlemek için düzgün aralıklarla dezenfekte edilmelidir. (Önce botların içi ve dışı basınçlı su ile iyice yıkanır, sonra bölüm sodyum hipoklorit ve 19 bölüm su’ dan hazırlanmış çözeltiyle doldurulmuş kaba daldırılır, sonra tekrar su ile yıkanarak durulanır ve kurutulur ⁽⁸⁾ .

Çok sıkı ve ağır tip bot veya ayakkabıların gereksiz kullanımları durumunda ayaklarda mantar oluşma riski vardır.

Ayrıca güvenlik ayakkabılarının değişik işçiler tarafından (özellikle de gençler ve kadınlar) kabul edilebilir şekilde olmalı, belli bir rahatlık vermeli ⁽¹¹⁾ ,olabildiğince hafif olmalı ve ağırlığı 1 kg’ dan fazla olmamalıdır ⁽⁷⁾ . Özellikle soğuk havalarda kullanılacak güvenlik ayakkabıları ve çelik bombeler özel olarak izole edilmelidir ⁽⁵⁾ .

Çelik Burunsuz İş Ayakkabıları :

İşçilerin günlük yaşamda kullandıkları ayakkabılarını işyerlerinde kullanmaları uygun değildir. Özellikle kadınlar ve bazen de erkekler, sokakta giyilemeyecek kadar eskimiş ayakkabılarını işyerlerinde giymeyi tercih ederler. Bu şekil ayakkabılar birçok iş kazasına neden olur .

Kayarak veya tökezleyerek aynı yüzeye düşmeler kazaların en yaygın olanıdır. Bunların çoğu uygun ayakkabı giymemekten ileri gelmektedir. Kadınların yüksek topuklu ayakkabıları fabrika zeminleri için çok tehlikelidir. Bu ayakkabılarla denge sağlamak güç olduğundan, çıkıntılara kolayca takıldıklarından ve kaymaya yatkın olduklarından sık sık düşmelere neden olurlar. Düşmeler, aynı zamanda, gevşek bağlardan, eskimiş topuk ve pençelerden de ileri gelebilir⁽²⁾ .

İşyerlerinde giyilecek ayakkabı tiplerini işyeri işçi sağlığı ve iş güvenliği görevlileri belirlemelidir.

İŞ AYAKKABISI KULLANMA VE DEPOLAMA GÜVENLİK KURALLARI

1. iş ayakkabıları, endüstriyel veya ticari ortamlarda ayaklara herhangi bir şeyin düşme, çarpma veya sıkma olasılığı olan yerlerde, bu risklere karşı ayakları ve ayak parmaklarını korumak amacıyla yapılmıştır.

2. İş ayakkabıları dağıtımı yapılmadan ( işçilere verilmeden ) önce orjinal kutularında, serin, kuru ve temiz bir yerde depolanmalıdır.

3. İş ayakkabıları kullanırken gerek tabanına gerekse üst deriye bulaşan kirler ve diğer bulaşmış maddeler ( yağ, kimyasal madde vb. ) nemli bir bezle silinerek düzenli olarak temiz bulundurulmalıdır.

4. Ayakkabıların temizlenmesinde keskin aletler / malzeme kullanılmamalıdır.

5. Ayakkabıların üstü kuruduğunda ve / veya belli aralıklarla uygun ayakkabı boya ve cilasıyla boyanmalıdır.

6. Herhangi bir nedenle ayakkabı çok ıslandığı zaman açık, serin ve iyi havalanan yerde kendiliğinden kurumaya bırakılmalıdır. herhangi bir ısı kaynağından ( direkt veya radyant ısı kaynağından ) yararlanarak kurutulmaya çalışılmamalıdır.

7. İş ayakkabıları uygun koşullarda en fazla 5 yıl depolanabilir.

8. İş ayakkabıları taşınırken orjinal kutularında taşınmalıdır.

9. İş ayakkabıları su ve aşırı sıcaktan korunmalıdır. ayakkabılar üzerine ağır nesneler bırakılmamalıdır.

10. Ayakkabıların bağı bağlı ve içeri sokulmuş şekilde giyilmelidir.

11. Ayakkabılar topuğuna basılarak – papuç gibi – kullanılmamalıdır.

12. İş ayakkabıları orjinal şekilleri bozularak ( çelik parmak koruyucu çıkartılarak ) kullanılmamalıdır.

NOT: AYAKLARDA OLUŞABİLECEK MANTARLARA KARŞI NE YAPMALI ?

Mantarların yol açtığı rahatsızlıklara / hastalıklara karşı alınabilecek önlemler şöyle sıralamak olası:

·         Başkalarının terliğini, tokyosunu, ayakkabısını (özellikle çıplak ayakla) giymeyiniz. Kendi eşyalarınızı da başkasının giymesine izin vermeyiniz.

·         Birisi ayak parmaklarını kaşıyorsa, mantar hastalığı olma kuşkusu vardır. O kişiyi uyarmaktan çekinmeyiniz. Ellerini hiçbir yere dokunmadan bol sabunlu su ile yıkamasını öneriniz. Yıkanmadığı takdire başkasına bulaştıracağını söylemeniz gerekir. Ayak parmaklarında, kasıklarda kaşıntı, mantar hastalığı için kuşku duyulmasına neden olmalıdır.

·         Mantar hastalığı tümüyle düzelebilir. Bunun için gereken ilaçlar vardır. Mantar hastalığı deri bölgesine sürülecek pomatlar, gerekli pudralar, sağaltımda (tedavide) kullanılan sular, ağızdan alınan ilaçlar .

·         Hastalığın tümüyle geçmesi için, hastalıklı bölgelerin ıslak kalmaması, kurutulması, temizlenmesi, yıkanması, sonra da gerekli ilaçların kullanılması yeterlidir. 
Temizlik, kurutma, ilaçlar.

·         İlaçlarla kaşıntı geçer, deri bozuklukları düzelir. Hem de birkaç gün içinde bu sonuçlar alınır. Şimdi dikkat: Hastalık geçmemiştir. İlaçların üşenmeden, unutmadan, inatla kullanılması gerekir. Hastalığın geçmesi için, sizin de hastalık kadar inatçı olmanız gerekir.

Ayak Temizliği:

Ayakların her gün yıkanması gerekir. Parmak aralarının iyice kurulanmaması mantar hastalığına yol açar. Pamuklu ve yünlü çorapları tercih edin. Bu kumaşlar nemi sentetik kumaştan daha iyi emer. Ayakta deri çatlaklıkları görülüyorsa sık sık krem sürmeyi ihmal etmeyin.

Parmak aralarında kızarıklık
ve soyulma görülüyor mu?

EVET

MANTAR

Bu enfeksiyon durumunda tırnaklar sertleşerek rengi soluklaşır.

NE YAPMALIYIZ?

Mantara karşı merhemler ya da tozlar sürerek ayaklarınızı kuru tutmaya çalışın. Pamuklu çoraplar ve ayağın hava alabileceği delikli ayakkabılar veya sandaletler giyin. Bir hafta içinde bir iyileşme görülmezse doktora başvurun. Daha kuvvetli ilaçlar almanız gerekebilir.

Kaynak

1.        Supervisors Safety Manual, National Safety Council, 6 th Edition, Chicago, 1985 p.203 –206.

2.        Accident Prevention, a workers’ education manual, Internaıonal Labour Office, Geneva 1986, p. 14 , 68 .

3.        Srachte Bruce J. Safety and Helath News, National Safety Council, Vol135 No:3 March 1987, p.48-53.

4.        Dutton, Cheryl, Safety and Helah News, National Safety Council, Vol.138, No.5 November 1988 p.30-34.

5.        O’Brien John, Safety and Helath News, National Safety Council, Vol. 135 , No.4, April 1987.

6.        Baysal, Fütühat., Federal Almanya’da iş kazalarını önleme çalışmaları, iş kazalarını önleme semineri, MPM yayınları 261, Ankara 1982, s.138.

7.        Parmeggian Dr.Luigi (Tech.Ed.), Encyclopedia of Occupational Health and Safety, I.L.O., Third Edition, Geneva 1985, p.904 – 905.

8.        İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, Kararname No:7/7583, Kararname Tarihi: 4.12.1973 Madde :532

9.        — —, Accident Prevention Manual for Industrial Operations, National Safety Council, Seventh Ed. Chicago 1977, p.514 – 517

10.     Harker, R.Bramly, Safety and Health in Industry, 1962 Ed. Brigthon, p.81 –85

11.     Çalışma Bakanlığı Sanayide İş Güvenliği Eğitim Rehberi (7), Kardeş Matbaası, Yayın No: 136

Ek:1 ve 2

İş Kazalarının Vücudun Etkilenen Kısımlarına Dağılımı (Ek :1 Sayı olarak, Ek:2 saat olarak)